Akademik Veri Yönetim Sistemi
1. Uluslararası Bebek Çocuk Ergen Psikolojisi Kongresi, İstanbul, Türkiye, 21 Ağustos 2020, cilt.1, ss.61-65
Genişletilmiş Özet
Bir sistem olan aile ile ilgili araştırmalar daha çok anne- baba ve çocuk ilişkisine odaklanmıştır.
Araştırmaların çoğunda kabul edilen temel varsayım anne-babanın çocuğun davranışları üzerinde büyük ve önemli bir etkiye sahip olduğu ve bu etkinin anne babadan çocuğa doğru iletilen tek yönlü bir iletişimle gerçekleştiğiydi (Özmen ve Ozmen, 2012). İlerleyen yıllarda çocuğun gelişimiyle birlikte çocuğun sahip olduğu özelliklerin, anne babalarını da etkileyebileceği düşüncesi önem kazanarak anne baba çocuk ilişkisinde çift yönlü araştırmalar başlamıştır (Hortaçsu, 2003).
Aile sistemi içerisinde anne baba olmanın, çocukla ilgili olarak doğan sorumluluklara uyum sağlamada ve anne babalığa ilişkin çeşitli beceriler edinmede zorluklar doğurduğu bilinmektedir. Bu zorluklara karşı ebeveynler süreç içerisinde çeşitli tepkiler geliştirirler ve birtakım değişiklikler yaşarlar (Özmen ve Özmen, 2012). Aile içerisinde karşılaşılan zorluklar ve değişimler ebeveynlerin birçok stres durumu ile karşılaşmasına yol açmaktadır. Ailelerin karşılaştıkları bu stres; aile sistemi içindeki değişen rollerden, değerlerden, sınırlardan ya da bu sürece uyum sağlamaya çalışmaktan kaynaklanabilir (McKenry ve Price, 2005). Ebeveyn olmakla başlayan stres durumu aile içindeki dinamiklere göre değişen bir seyir izlemesine rağmen genel olarak ebeveynlik görevleri karşısında baskı, gerginlik ve gerilim hissetme olarak tanımlanabilir (Roo ve Beidel, 2009). Anne babaların ebeveynliğe bakış açıları, yükledikleri anlam ve ebeveynlik sorumluluklarının anne babalar üzerinde yarattığı etkinin anne babaların ebeveynlik stresi yaşamalarında etkili olduğu birçok araştırma bulgusunda ortaya konmuştur (Gülaldı, 2010). Ebeveyn stresi; anne babanın depresyon düzeyi, geçmiş yaşantıları, çocuğa bağlanma düzeyi gibi daha birçok ebeveyn özelliğinden kaynaklanabileceği gibi çocuğun özelliklerinden de kaynaklanabilmektedir.
İlgili alan yazın incelediğinde ebeveyn stresi ile ilgili yapılan araştırmanın özel eğitim gereksinimli çocuklarla olduğu görülmektedir. Ozel gereksinimli olmasına rağmen özel yetenekli olan çocuklar ve aileleri ile ilgili yapılan araştırmaların ise henüz yeterli düzeyde olmadığı görülmektedir. Özel yetenek kavramı karmaşık ve çok yönlü bir konu olması nedeni ile henüz evrensel bir tanıma sahip değildir (G. Doğan ve Aslan, 2009). Amerikan Eğitim Bakanlığının yayınladığı rapora göre özel yeteneklilik; yaşıtlarından ileri düzeyde bir performans ortaya koyarak olağanüstü bir yeteneğe sahip olmayı ifade eden Her ne kadar özel gereksinimli olsa da bu çocuklar için yapılan tanımlar ve toplumdaki yaygın algı özel yetenekli çocukların sorunsuz ve birçok açıdan akranlarından avantajlı olduğu yönündedir (Karakuş, 2014). Ancak bu yaygın kanının aksine özel yetenekli bir çocuğa sahip olmak aileler için birçok açıdan zorlayıcı ve güç bir durumdur (Ataman, 2003).Davaslıgil'in (2000) yaptığı bir araştırma sonucuna göre üstün yetenekli çocuğa sahip anne babaların olağan gelişen çocuğa sahip anne babalara oranla daha fazla eğitime ihtiyaç duydukları ortaya konmuştun Özel yetenekli çocuğa sahip ebeveynlerin baş etmekte zorlandıkları konuların başında çocuklarının sosyal ve duygusal problemleri gelmektedir. Ebeveynler çocuklarının sergilediği olumsuz davranışlar ve ortaya koydukları davranış problemleri ile ilgili olarak ümitsizliğe kapılarak bu problemle baş edemeyeceklerini düşünmektedirler (Karakuş, 2010). Bunun sonucu olarak çaresizliğe kapılan ebeveynlerin stres düzeylerinin artması olası bir durumdur. Stres düzeyinin artması ise kişinin yaşamındaki iyilik halini etkileyebilmektediL
İyi olma hali genel olarak bireyin yaşamını değerlendirdiği, mutluluk, yaşam memnuniyeti, iyimserlik, yaşam doyumu, yaşam kalitesi gibi kavramlarla ilişkili olan karmaşık bir anlamı ifade eden Çoğu durumda bireyin yaşamını sağlıklı şekilde sürdürebilmesi ve sahip olduğu gücü kullanabilmesi de bireyin iyilik hali ile ilişkidir.
Yaşam doyumu ve iyimserlik kavramları genel iyi oluş halinin en önemli ögeleri arasında yer alırlar. Pavot ve Diener (1993)'e göre yaşam doyumu bireyin bilişsel olarak kendisinin belirlediği yaşam kriterlerine göre yaşam kalitesini değerlendirmesini ifade eden İyimserlik ise hayattaki zorluklara ve engellemelere rağmen her şeyin yolunda gideceğine dair güçlü bir beklenti halini ifade eder (Goleman, 2000). Scheier ve diğerleri (1999) iyimserliği yaşanabileceklerin en iyisini bekleme eğilimi olarak tanımlamıştır.
Bu çalışmanın amacı, özel yetenekli çocuğa sahip anne babaların ebeveyn stres düzeyleri ile yaşam doyumu ve iyimserlik eğilimleri arasındaki ilişkiyi incelemektir. Özel yetenekli çocuğa sahip ebeveynlerin stres düzeyleri ile yaşam doyumları ve iyimserlik eğitimleri arasında ilişki var mıdır sorusu araştırmanın temel problemini oluşturmaktadın Bunun yanı sıra ebeveynlerin özel yetenekli çocuğa sahip olmayla ilgili görüş ve düşünceleri incelenmiştir. Bu bağlamda ilgili literatür kapsamında araştırmacı tarafından üç soru sorulmuştur. Soruların soruları değerlendirmek için ebeveyn stres düzeyi araştırmanın bağımsız değişkeni olarak belirlenmiştir. Sorulan sorular kapsamında anne babaların ebeveyn stres düzeyleri incelenmiştir. Sorular aşağıdaki gibidir;
a) Özel yetenekli çocuğa sahip bir ebeveyn olmayı ayrıcalıklı buluyor musunuz? (Evet (/Hayır)
b) Özel yetenekli çocuğa sahip bir ebeveyn olmanın yaşamınız üzerindeki genel etkisini nasıl değerlendirirsiniz? (Olumlu/Nötr/Olumsuz)
c) "Özel yetenekli bir çocuğa sahip olmasaydım/olmak istemezdim.” dediğiniz anlar oldu mu? (Hiçbir zaman/ Nadiren/Çoğu zaman/ Her zaman)
Araştırmanın örneklemini Türkiye'de özel yetenekli çocuğa sahip olduğunu belirten 335 ebeveyn oluşturmaktadır. Araştırmada özel yetenekli çocuğa sahip ebeveynlerin ebeveyn stresleri ile yaşam doyumları ve iyimserlikleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla nicel araştırma yöntemlerinden olan ilişkisel tarama modeli tercih edilmiştin Veriler çevrimiçi anket yoluyla toplanmıştır. Veri toplama aracı olarak; Ozmen ve Özmen (2012) tarafından geliştirilen Ebeveyn Stres Ölçeği, Yetim (1993) tarafından Türkçe'ye uyarlanan Yaşam Doyumu Ölçeği, Scheiver ve Carver (1985) tarafından geliştirilen, Aydın ve Tezer (1991) tarafından Türkçe 'ye uyarlanan bir diğer adı Yaşam Yönelimi Testi olan İyimserlik Ölçeği, araştırmaya katılan bireyler hakkında detaylı bilgi edinmek için araştırmacı tarafından geliştirilen Bilgi Formu kullanılmıştın Araştırma verilerinin analiz edilmesinde SPSS 20.0 programı kullanılmıştır. Verilerin analizinde değişkenler arası ilişkiyi analiz etmek Pearson Moment Çarpım Korelasyonu diğer adıyla basit doğrusal korelasyon kullanılmıştır. Gruplar arasındaki farkları analiz etmek için; iki grup karşılaştırmalarında Bağımsız Örneklemler için T-Testi, ikiden fazla gruplarda ise ANOVA (Varyans Analizi) Testi kullanılmıştın
Araştırma bulgularından elde edilen sonuçlara göre özel yetenekli çocuğa sahip ebeveynlerin ebeveyn stresleri ile yaşam doyumları ve iyimserlik eğilimleri arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki vardır. Diğer bir deyişle ebeveynlik stresi arttıkça anne babaların yaşam doyumu ve iyimserlikleri azalmaktadır. Araştırma bulgularından elde edilen bu sonucun alan yazındaki pek çok araştırma sonucu ile paralellik gösterdiği söylenebilir. Araştırmadan elde edilen diğer bulguların sonuçlarına göre özel yetenekli çocuğa sahip olmanın ebeveyn yaşamını olumlu etkilediğini söyleyen ve olumsuz etkilediğini söyleyen anne babaların ebeveyn stres düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık vardır.
Bu sonuqlar deéerlendirildiéinde qocuéun özelliklerinin ve buna iliskin ebeveyn alglslnln ebeveynin stresi üzerinde etkili olabileceéi söylenebilir.
Aile sisteminin qocuéu ya9amda karsllasabileceéi olumsuz olaylara koruyan güqlendirici bir rolü vardlr. Olumlu ileti$min devam ettiåi, ilgili ve scak bir havann olduéu aile ortamnda büyüyen qocuklarn saéllkll bireyler olduklarl bilinmektedir (Demirkaya vd., 2012; Saltall vd., 2012). Ote yandan aile iqinde olumsuz ve etkilesimin devam ettiåi bir süreqte qocuklann da bu olumsuzlukla büyüdükleri ve qe$tli duygusal ve davranssal sorunlar yasayabildikleri bilinmektedir. Bu durum Özel gereksinimli qocuklar icin qok daha kritik bir öneme sahiptir. Özel gereksinimli qocuklar araslnda yer alan Özel yetenekli qocuklar iqinse durum qoéu kez düsünülenden daha karmaslk olabilir. Özel yetenekli qocuklarln sahip olduéu özellikler sebebiyle ebeveynler qoéu zaman olaéan gelisen qocuéa sahip ebeveynlere gore daha stresli olabilmektedirler. Buradan yola qikarak Özel yetenekli qocuéa sahip ebeveynlerin ebeveyn stres düzeyleri ile yasam doyumu ve iyimserlik düzeyleri araslndaki ortaya koymay amaqlayan bu qallsmarun sonuqlarlnn Özel yetenekli qocuklar ve ebeveynleriyle ilgili yaplacak olan qallsmalara katkl saålamasl beklenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Özel Yetenekli qocuklar, Ebeveyn Stresi, Yasam Doyumu, iyimserlik
Extended summary
Researches about a family, which is actually a system, focus more on the mother-father and children relationship. The basic assumption confirmed in most of the researches is that parents have a big and important effect on children's behaviors and this effect occurs through a one-way communication from parents towards children. In the following years, with the development of the children, the idea that the children's features may affect their parents has gained importance and two-way researches have begun to be applied in the relationship between mother-father and children.
In a family system, to be a parent is known to reveal difficulties on gaining various abilities about parenthood and adapting themselves to the responsibilities which occur with the child. Parents, in this period of time, develop some reactions against these difficulties and they experience some kind of changes in their lives. The difficulties and the changes which are encountered in the family cause a lot of stress for the parents. This stress that parents experience may originate from the changes of the roles in the family, values, boundaries or trying to adapt to this process. Despite the fact that it proceeds as it changes according to the dynamics in a family, the condition of the stress which starts with being a parent may generally be described as the pressure about the parenthood responsibilities, agitation and feeling tension. It has been exhibited in many research discoveries that parents' point of view towards parenthood, the value imposed and parenthood responsibilities are very influential on the parenthood stress which is experienced. Parenthood stress may originate not only from the level of the parents, past experiences, the level of bonding with the child but from the features of the child as well.
When relevant it is seen that the research carried out on parenthood stress is applied with the children who are in need of special education. At the same time, it is observed that researches done about special talented children and their families are not enough yet despite their special needs. The notion of 'special talent' does not have a specific description yet since it is complex and versatile. According to the report which American Education Ministry has published, special talented means a child's putting forward a performance beyond their peers and having an extraordinary talent. Although they are in special need, the definition made for the children and the general thought in societies is for that these children are unproblematic and in many ways, more advantageous compared to their peers. Yet, on the contrary of this common thought, having a special talented child is in many respects a very compelling and difficult situation for families. According to one of Davasllgil's research result, it is put forward that the families who have a highly gifted child need more education compared to the families who have a common developed child. The main issue that discomforts the families with a special talented child is their children's social and emotional problems.
Families feel desperate and think that they cannot cope with this issue because of their children's negative behaviors and behavioral problems. As a result of this, it is a possibility that parents' stress levels rise. And rising of the stress level might affect one's well-being in his/her life.
The situation of 'well-being' expresses a complex meaning which is about notions such as evaluation of their life, happiness, satisfaction of life, optimism, contentment of life and life quality. In most conditions, an individual's maintaining his/her life in a healthy way and being able to use his/her power is related to the individual's well-being.
The aim of this work is to analyze the relationship between the parenthood stress levels and life contentment and inclinations for optimism of the parents who have special talented children. The question 'Is there a relationship between the parenthood stress levels and life contentment and inclinations for optimism of the parents who have special talented children?' creates the main problem of this research. In addition, parents' thoughts and ideas about having special talented children have been studied. In this context, based on the relevant literature, three questions have been asked by the researcher. To be able to assess the questions which will be asked, parents' stress level is determined as the independent factor of the research. In the scope of the questions, the parents' stress levels have been studied. The questions are as in the following;
a) Do you think that a parent with a special talented child is privileged? (Yes/No)
b) How do you evaluate the general effect of being a parent with a special talented child on your life? (Positive/ Neutral/ Negative)
c) Have you ever experienced such moments that you said 'l wish I had not had a special talented child.'? (Never/ Seldom/ Usually/ Always)
The paradigm of this research is constituted by 335 individuals who say that they have special talented children. In this research, the relationally scanning model which is one of the quantitative examining methods has been preferred to determine the relationship between parent stress levels and their life contentment and optimism of parents who have special talented children. Data is collected through online questionnaire. As a way of collecting data, The Scale of Parents Stress created by Özmen and Ozmen, The Scale of Life Contentment adapted to Turkish by Yetim, The Scale of Optimism alias Life
Orientation Test developed by Schiever and Carver, adapted to Turkish by Aydn and Tezer and the Information Form created by the researcher to obtain detailed information about the participants who have taken a part in the research have been applied. SPSS 20.0 is used to analyze the research data. For analyzing the relationship between the factors, Pearson Moment Product Correlation alias Simple
Linear Correlation has been used. For analyzing differences between groups, T-Test for Independent Paradigms in two group comparisons and ANOVA (Variance Analysis) Test in multiple groups have been exe rted.
According to the results which have been gathered from the discoveries of the research, there is a negative oriented meaningful relationship between the parent stress levels and life contentment and inclinations for optimism of the parents who have special talented children. With other words, as the parenthood stress increase, parents' life contentment and optimism decrease. It can be said that this result which has been obtained from the research discoveries shows parallelism to many research results in the relevant field. According to the other discoveries which have been gathered from the research, there is a distinct difference about parent stress levels between the parents who say that having a special talented child affects the parent's life positively and the parents who say the opposite. Likewise, a distinct difference has been observed about parents stress levels between the parents who say that 'l would never want to have a special talented child' and the ones who never say such thing. When all these results are evaluated, it can be said that features of children and regarding parenthood perception may be influential on parent's stress.Family system has an enhancer role which protects children against negative incidents in life. It is known that the children who have been raised in a family in which a positive communication remains and there is warm and caring atmosphere become healthy individuals. On the other hand, in a process which there is a negative communication and interaction, it is known that the children grow up with this negativity and may experience various emotional and behavioral problems. This situation has a much more crucial importance for the children in special need. For the special talented children among the children in special need, this situation may mostly be more complex than expected. Because of the features of the special talented children, their parents could be more stressful compared to the parents who have common developed children. Starting from this point, it is expected that the results of this work which aims to put forward the relationship between parent stress levels and life contentment and optimism of the parents who have special talented children will contribute to future researches related to special talented children and their parents.
Keywords: Gifted Children, Parental Stress, Life satisfaction, Optimism