Bilmeceler, kökleri mitolojik düşünceye kadar uzanan; tabu ve saygı gereği ortaya çıktığı düşünülen; birbirini sınama ve eğlendirme, nesiller arası bilgi ve görgü aktarımı sağlama gibi işlevleri olan bir sözlü kültür ürünüdür. Bilmeceler oluştuğu ve yeniden üretildiği sözlü kültür ortamının ve sosyal hayatın özelliklerini taşır. Bilmeceler genellikle kısa, öz, yalın, açık ve anlaşılır bir dille oluşturulur. Bu dil özellikleri, bilmecelerin hatırlanmasını ve anlaşılmasını kolaylaştırır. Bilmecelerdeki cümle türlerinin analizi, toplumun ortak bilincinin söz dizimine yansıyan özellikleri hakkında önemli bilgiler elde edilmesine olanak sağlar. Bu araştırmada, cümle türleri alt-kategorileriyle tespit edilmiş; örneklemi oluşturan dokuz yüz elli iki (952) Özbek bilmecesindeki iki bin yedi yüz yetmiş altı (2776) cümle ile ilgili unsur doküman analizi yöntemiyle incelenmiş ve sonuçlar betimlenmiştir. Buna göre Özbek bilmecelerinde, niceliğine göre “basit tek cümle”lerin “cümle topluluk”larından; yüklemin yerine göre “düz cümle”lerin “devrik cümle”lerden; anlamına göre “olumlu cümle”lerin “olumsuz cümle”lerden ve “sorusuz cümle”lerin “sorulu cümle”lerden daha fazla sayıda yer aldığı ve yüklemin türüne göre “fiil cümlesi” ve “isim cümlesi”nin birbirine yakın sayılarda olduğu belirlenmiştir. Bu farkların önemli bir nedeni, bilmecelerin genellikle çocuklara hitap etmesidir. Cümle türleri konusunda yapılacak çalışmalarda türlerin tespitinde metin içi-dışı bağlam dikkate alınabilir. Türk lehçelerindeki farklı metin türleri incelenebilir. Konuya karşılaştırmalı ve bütüncül bir dilbilimsel bakış açısı getirilebilir.
Riddles are a product of oral culture that has roots dating back to mythological thought and are thought to have emerged out of taboo and respect. They serve various functions, such as testing and entertaining each other, as well as transferring knowledge and experience between generations. Riddles reflect the oral culture environment and rural social life where they originate and are reproduced. Riddles are generally expressed in a short, concise, straightforward, and easily understandable language. These linguistic features facilitate the memorization and comprehension of riddles. The analysis of sentence types in riddles allows for important insights into the syntactic features of collective consciousness. In this study, sentence types were identified with their subcategories, and 2776 elements in 952 Uzbek riddles were analyzed through document analysis, and the results were described. As a result, it was determined that “single sentences” were much more common than "sentence groups", and “simple sentences” were more common than "inverted sentences" based on the position of the predicate. In addition, "positive sentences" and "normal sentences" were much more common than "negative sentences" and "interrogative sentences" based on meaning. Lastly, there were similar numbers of "noun sentences" and "verb sentences" in Uzbek riddles. One important reason for these differences is that riddles usually target children. In studies on sentence types, the contextual factors within and outside the text can be taken into account, and different text types in Turkic languages can be examined. A comparative and holistic linguistic approach can be brought to the subject.
