Osmanlı’nın Kuruluş Dönemine tekâbül eden dönemde Aydınoğulları Beyliği’nin idaresindeki Tire’de yaşayan Muhammed b. Melek, kaynak- larda hakkında fazla bilgi bulunmayan bir âlimdir. Eserleri Arap dili, fıkıh, ahlak ve hadis ilimleri etrafında şekillenmiştir. Hadis şerh literatüründe Begavî’nin Mesâbîhu’s-sünne’si üzerine Şerhu Mesâbîhi’s-sünne adında bir şerh yazmıştır. Muhammed b. Melek bazı kimselerin kapsamlı bir şerh yazma istekleri neticesinde eserini yaz- mıştır. Bu eser izahların yoğunluğu ve eserin hac- mi bakımından orta hacimli bir şerh görünümünde olup, dilsel tahlillerin ve fıkhî izahların ağırlıkta olduğu bir eserdir. İzahlarında kelimenin anlam- larına, Arap dilindeki farklı kullanımlarına, i‘râb ve gramer gibi hususlarda nakillerde bulunarak ilgili hadisteki anlamını tespit etmeye çalışmıştır. Kelime izahlarında özellikle de mecaz, kinaye gibi edebî sanatların yer aldığı hadislerde zikredilen ifadeyle kastedilen manayı açıklamıştır. Hadis- lerdeki kelimelerin izahlarında erken dönem dil âlimlerinden ve garîbü’l-hadis ilminden istifade etmiştir. Bu makale Muhammed b. Melek’in hayatını, eserlerini ve Şerhu Mesâbîhi’s-sünne’deki şerh metodunu ana hatlarıyla tanıtmayı hedeflemekte- dir. Fıkhî izahlarda genellikle Hanefî-Şâfiî çizgi- sinde izahlar yapan Muhammed b. Melek, Hanefî bir âlim olarak taassuptan kaçınmıştır. Onun fıkhî hadislerin izahlarında mezheplerin görüşlerini saygın bir üslupla aktardığı görülmektedir. Birbi- riyle ihtilaflı görünen rivâyetlerin çözümünde ge- nellikle cem ve te’lif metoduna müracaat etmiştir. Bazı hadislerin izahında tasavvufî yorumlar yapan Muhammed b. Melek, tevessül, istimdat gibi ko- nuları öne çıkarmıştır. Onun bu konulardaki yak- laşımı Anadolu’daki yaygın tasavvuf anlayışıyla paraleldir.
In the period corresponding to the Establishment Period of the Ottoman Empire, Muhammed b. Melek is a scholar about whom there is not much information in the sources. His works are shaped around Arabic language, fiqh, morality and hadith sciences. In the hadith commentary literature, he wrote a commentary on Begavi's Mesâbîhu's-sunna named Şerhu Masâbîh al-Sunnah. Ibn Melek wrote his work as a result of the desire of some people to write a comprehensive commentary. This commentary has the appearance of a medium volume commentary, and it is a work in which linguistic analyzes and fiqh explanations are predominant. Ibn Melek gave importance to the explanations of the words in the hadiths and to the analysis of the irab, especially he explained the meaning meant in the hadiths in which literary arts such as metaphor and allusion took place. In the explanations of the words in the hadiths, he applied to the opinions of the authors of garîbü'l-hadith and Arab linguists. Ibn Melek, who generally makes explanations in the Hanafi-Shafii line in fiqh explanations, avoided bigotry as a Hanafi scholar. It is seen that he conveyed the views of the sects in a respectable style in the explanations of the fiqh hadiths. He generally preferred the way of cem and ce'lif in solving the rumors that seem to be in conflict with each other. Ibn Melek, who made mystical interpretations in the explanations of some hadiths, highlighted issues such as tawassul and istimdat. His approach to these issues is parallel to the common understanding of Sufism in Anatolia. This article is about Muhammad b. Melek It aims to introduce Melek's unknown life, works and the hadith commentary book, Sherhi Masâbîh al-Sunnah, with its main lines in terms of commentary method.
